Svjetski dan mentalnog zdravlja 2019. godine

Tema ovogodišnjeg Svjetskog dana mentalnog zdravlja, koji se obilježava 10. oktobra je” Prevencija suicida "i obilježava se pod sloganom "40 sekundi za akciju”, s ciljem da se: poboljša svijest o značaju samoubistva kao globalnog javnozdravstvenog problema, poboljša znanje o tome što se može učiniti kako bi se spriječilo samoubistvo, smanji stigma povezana sa samoubistvom i da ljudi koji se bore sa tim problemom znaju da nisu sami.

Ključne činjenice ukazuju da: jedna osoba u svijetu počini suicid svakih 40 sekundi, 800 000 ljudi umre zbog samoubistva svake godine, za svako samoubistvo postoji više od 20 pokušaja samoubistava, prethodni pokušaj samoubistva najvažniji je faktor rizika za samoubistvo u opštoj populaciji, samoubistvo pogađa ljude svih starosnih grupa u svim zemljama, drugi je vodeći uzrok smrti među 15-29-godišnjacima, 79% globalnih samoubistava događa se u zemljama sa niskim i srednjim prihodima, samoubistvo je ozbiljan javnozdravstveni problem i tragično utiče na porodice, prijatelje,zajednice i društva, samoubistva se mogu spriječiti pravovremenim, na dokazima zasnovanim i često jeftinim intervencijama, kako na individualnom, tako i na nacionalnom nivou.

Iako je veza između samoubistva i mentalnih poremećaja (posebno depresije i zloupotrebe alkohola) dobro poznata, daleko najjači faktor rizika za samoubistvo je prethodni pokušaj samoubistva. Pored toga, mnoga samoubistva događaju se impulsivno u kriznim trenucima kada dođe do prekida sposobnosti rješavanja životnih stresova, kao što su finansijski problemi, raspad veze, hronična bol i bolest. Takođe, iskustvo sukoba, katastrofa, nasilja, zlostavljanja, gubitka i osjećaj izolacije snažno su povezani s samoubilačkim ponašanjem. Stope samoubistava suvisoke među ranjivim skupinama koje doživljavaju diskriminaciju.

Samoubistvo je složeno pitanje i zato napori u prevenciji samoubistava zahtijevaju koordinaciju i saradnju između zdravstvenog i drugih sektora kao što su obrazovanje, rad, socijalna zaštita, poljoprivreda, pravosuđe, odbrana, politika i mediji.Postoji niz mjera koje se mogu poduzeti na nivou stanovništva, populacija i pojedinaca kako bi se spriječilo samoubistvo i pokušaji samoubistva. Tu spadaju: smanjenje pristupa sredstvima za suicid (npr. pesticidi, vatreno oružje, određeni lijekovi), izvještavanje medija i zdravstvenih profesionalaca na odgovoran način, intervencije u školi, uvođenje politika radi smanjenja štetne upotrebe alkohola, rana identifikacija, liječenje i briga o osobama s poremećajima mentalnog zdravlja, hroničnom boli i akutnim emocionalnim tegobama, obuka zdravstvenih radnika za procjenu i upravljanje samoubilačkim ponašanjem, i pružanje podrške u zajednici.

Stigma, posebno ona koja je vezana za mentalni poremećaj i samoubojstvo, znači da mnogi ljudi koji razmišljaju o oduzimanju vlastitog života ili koji su pokušali samoubojstvo ne traže i ne dobivaju pomoć koja im je potrebna.

Svjetska zdravstvena organizacija prepoznaje samoubistvo kao jedan od prioriteta u javnom zdravstvu. Prvi svjetski izvještajo samoubistvu „Prevencija samoubistva: globalni imperativ", objavljen 2014., ima za cilj povećati svijest o značaju pokušaja/izvršenih suicida za javno zdravlje i potaknuti i podržati zemlje u razvoju i implementaciji sveobuhvatnih strategija prevencije samoubistava u višesektorskom javnom zdravstvenom pristupu. Samoubojstvo je jedan od prioritetnih uslova Akcijskog programa SZO za mentalno zdravlje (mhGAP) pokrenutog 2008. godine, koji pruža tehničke smjernice utemeljene na dokazima kako bi se povećalo pružanje usluga i njege u zemljama zbog mentalnih, neuroloških i poremećaja izazvanih zloupotrebom supstanci.

Projekt mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini, faza III (2018-2022.), koji implementira Asocijacija XY, u saradnji sa Federalnim ministarstvom zdravstva i Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, a koji podržava Vlada Švicarske kroz nekoliko projektnih aktivnosti doprinosi prevenciji suicida i to:

• kroz provođenje preventivnih programa namjenjenih mladima (Povećanje blagostanja adolescenata kroz jačanje protektivnih faktora u školskom okruženju, Prevencija kockarske ovisnosti i Interaktvni preventivni program sa socijalno-emocionalnim pristupom ”Zbog tebe-zbog nas”) u saradnji sa školama, centrima za mentalno zdravlje i entitetskim Institutom/Zavodom za javno zdravlje;

•  kroz provođenje programa prevencije depresije: 1) kod osoba pod rizikom iz opšte populacije, u saradnji sa timovima porodične medicine, CMZ-ovima i entitetskim Zavodom/Institutom za javno zdravlje, 2) kod osoba starije dobi, u saradnji sa CMZ-ovima i lokalnom zajednicom;

• kroz provođenje antistigma programa u saradnji sa udruženjima korisnika

•  kroz izradu priručnika i edukacije za predstavnike medija i profesionalce iz mentalnog zdravlja "Smjernice o etičkom izvještavanju u mentalnom zdravlju” (koje uključuju i izvještavanje o suicidu) i saradnju sa medijima

• kroz saradnju sa ekspertima iz Švicarskih kantona Bern i Friburg, koji se bave suicidologijom i prevencijom suicida, sa kojima su održane 2 edukacije u Sarajevu i Banja Luci za profesionalce iz oblasti mentalnog zdravlja i iz Instiituta/Zavoda za javno zdravlje (II faza Projekta)

• kroz provođenje jednogodišnjih programa prevencije vršnjačkog nasilja u školama, u saradnji sa CMZ-ovima, u 4 lokalne zajednice (I faza Projekta)

• kroz kontinuiranu obuku i podizanje kapaciteta profesionalaca zaposlenih u centrima za mentalno zdravlje (CMZ) i psihijatrijskim bolnicama (koordinirana briga i individualizirani plan oporavka-za oboljele od teških mentalnih poremećaja; okupaciona terapija; plan otpusta i kontinuitet tretmana; obuka članova multidisciplinarnih timova za rad sa djecom i adolescentima; psihoterapijske obuke iz sistemske porodične psihoterapije i za rad sa djecom i adolescentima…)

• kroz promociju mentalnog zdravlja i borbu protiv stigma koja prati mentalno poremećaje

Dana 10.10.2019. godine u okviru Projekta mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini u saradnji sa Federalnim ministarstvom zdravstva i Ministarstvom za obrazovanje, nauku i mlade Kantona Sarajevo, kao i Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske prigodnim programom zajedno sa korisnicima, profesionalcima iz oblasti mentalnog zdravlja i drugim projektnim partnerima će biti obilježen Svjetski dan mentalnog zdravlja u Sarajevu i Banja Luci.

Projekat mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini podržava Vlada Švicarske a implementira Asocijacija XY u partnerstvu sa Federalnim ministarstvom zdravstva i Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske.